Een van de ontwerpen van Monika Buch voor ado. Foto: Monika Buch
Met een mondkapje op, sprak ik afgelopen zomer met Monika Buch (1936).1 Ik nam plaats op de sofa in het interieur dat ontworpen is door haar man, architect Bertus Mulder (1929). Om mij heen hingen de schilderijen van Buch. In haar geboorteland Spanje boekte ze met haar geometrische composities de afgelopen jaren veel succes. Haar recente kunstwerken zijn een soort spel: een optisch spel. Het zijn beschilderde transparante platen die door spiegels gereflecteerd worden. Maar het spel begon met haar speelgoedontwerpen voor ado.
In het Amsterdamse stadsarchief ligt een presentatieblad van een speelgoedfabrikant met allerlei autootjes.1 Een van de wagens herkende ik als een model van ado speelgoed. Maar op de voorkant zat niet het kenmerkende ronde ado merkje, maar een ruitvormig exemplaar. Later kwam ik het merkje weer tegen, het was van Naber speelgoed.2 Waarom kwam deze ado wagen uit de fabriek van Naber in Apeldoorn, nota bene de geboorteplaats van ado?
De melkwagen van Naber (model 124), een kopie van ado. Foto: Stadsarchief Amsterdam
Een handjevol Nederlandse speelgoedfabrikanten maakten in de eerste helft van de twintigste eeuw poppenhuismeubeltjes in vernieuwende meubelstijlen. Een voorbeeld is dit oranje hoekstoeltje. Het staat als ado speelgoed in een recent boekje van het CODA Museum.1 De toeschrijving is onjuist en doet geen recht aan de echte maker. De vondst van een catalogus uit circa 1928-1930 bevestigt namelijk dat het stoeltje uit de fabriek van Kabouter Speelgoed komt. Het toont ook aan dat er nog veel meer bijzonder speelgoed in de werkplaats gemaakt werd.2 In dit blog krijgt deze vergeten fabriek weer een gezicht.
Voor een toekomstig artikel ben ik op zoek naar verhalen, catalogi, foto’s en speelgoed van Olanda uit Amsterdam. De fabriek stond onder leiding van Philip Simons. Hij trok kunstenaars aan om het speelgoed te ontwerpen. Dit waren in ieder geval: Phemia Molkenboer, Hendrik Wijdeveld, Ben Wierink, Jan Rinke, Willemine Polenaar, R.W.P. de Vries jr. en Wybo Meijer. Zij ontwierpen onder andere: poppenmeubels, roldieren, spellen, bolderkarren en hobbelpaarden. Ook konden er hele kinderkamers ingericht worden. Het speelgoed en de kindermeubelen werden van 1915 tot 1925 uitgevoerd in de werkplaatsen aan de Daniel Stalpertstraat.
Bezit u drukwerk of speelgoed van Olanda? Heeft u een verhaal gehoord van een (groot)moeder of (groot)vader? Ligt er op uw zolder nog een oud fotoboek met een of meerdere foto’s van de werkplaats in de Amsterdamse Pijp? Neemt u dan alstublieft contact op, zodat we deze fabriek weer een gezicht kunnen geven.
Ook zoek ik informatie over andere fabrikanten van houten speelgoed uit de periode 1900-1940. Dit zijn fabriekjes met namen als: Ma-Ka-Wo in Tiel en Den Haag en Ko-Co (Hollandsche Speelgoed Industrie) in Haarlem en Rotterdam. Ook zou een schilder Vredenburg (Cornelis Vreedenburgh?) speelgoed hebben ontworpen voor een Leidse firma. Mocht u hier iets over weten, dan hoor ik dat graag.
De lancering van de website adospeelgoed.com is een feit. Dankzij de hulp van handelaren, particulieren, veilinghuizen en musea is er een mooi begin gemaakt aan de ultieme ado speelgoed catalogus. Er staan al meer dan honderd foto’s in de catalogus.
Actualiteit
Berg en Bosch en ado zijn actueel. Een krappe honderd jaar geleden, toen men in Berg en Bosch begon met het in elkaar spijkeren van het ado speelgoed, trok tuberculose door Europa. Veel mensen stierven aan deze ziekte. Honderd jaar later teistert een andere ziekte ons. De geschiedenis van longaandoeningen is actueler dan ooit.
Maar ook het ado speelgoed, gemaakt door de genezen tuberculose patiënten, is zeer actueel. De lijst met tentoonstelling met ado van de afgelopen jaren is indrukwekkend. In 2016 werd het speelgoed als Nederlands cultuurgoed in Japan gepresenteerd samen met Nijntje en Rietveld en vorig jaar stond ado in het Nederlandse verhaal van Bauhaus. Deze zomer was er een flinke vitrine ado in het Rijksmuseum in Amsterdam en nu volgt er een overzicht van de collectie ado van het CODA Museum in Apeldoorn. Al tientallen jaren verzameld en flink voor betaald, maar nu zijn de museale sporen pas echt verdiend.
Lacunes
De aandacht voor ado in de afgelopen twintig jaar heeft ook geresulteerd in een aantal boekjes. In de bibliotheken liggen er drie. Maar hierin staat geen overzicht van alle ado modellen. Het is tijd voor een eerste poging op het internet!
Er zijn altijd lacunes in het verhaal van ado, want er bestaat geen ado archief. Deze leemtes zijn niet met een update te vullen in een statisch boekje. Op een site kan dat wel. Nieuwe verhalen en perspectieven over het speelgoed, de modellen, de ontwerpers, de productie en de concurrenten kunnen worden toegevoegd.
Dit is een eerste versie van deze website. Mogelijk vindt u foutjes, heeft u opmerkingen of vragen, of wilt u meewerken aan deze website. Neem dan vooral contact op. Met toekomstige updates van de website en catalogus zal een steeds completer beeld ontstaan van de ado productie. Over een ruim jaar bestaat het speelgoed honderd jaar. Het zou mooi zijn als de catalogus dan vergevorderd is. Met de lancering van adospeelgoed.com zijn we in ieder geval onderweg!
